To Grec Voyage, σε μια περίοδο γεμάτη αλλαγές σε όλους τους τομείς, υποδέχεται την Άννα Κανδαράκη και συζητάμε μαζί της πόσο σημαντικά είναι ταξίδια για την ψυχική υγεία του ανθρώπου. Ένας άνθρωπος φωτεινός, αληθινός και με ωραίο λόγο. Αυτούς τους χαρακτηρισμούς σκέφτηκα όταν διάβασα-άκουσα τις τοποθετήσεις της πάνω σε διάφορα θέματα.
Η Άννα Κανδαράκη, είναι Κλινική Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια. Διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και αριστούχος του πανεπιστημίου Paris V Rene Descartes της Σορβόννης. Έχει μεταπτυχιακό στην Κλινική Ψυχολογία με ειδίκευση στη Ψυχοπαθολογία παιδιού, εφήβου και ενήλικα.
Ποια κατά τη γνώμη σας είναι τα ψυχολογικά οφέλη των ταξιδιών τόσο για τους ταξιδιώτες όσο και για τους οικοδεσπότες των προορισμών;
Τα ταξίδια είναι παράθυρα ψυχής. Δεξαμενές οξυγόνου, σεντούκια γεμάτα αρώματα, αγγίγματα και εικόνες που τα κρατάς φυλαγμένα σαν θησαυρό πολύτιμο, να παίρνεις ανάσες βαθιές για καιρό μετά . Ζεστή κουβέρτα για τους χειμώνες που θα έρθουν, δροσερός αέρας για τις άπνοιες, συντροφιά για νύχτες και μέρες μοναχικές.
Μέσα από τα ταξίδια, ταξιδευτής και οικοδεσπότης, είναι σαν να ζουν πολλές διαφορετικές ζωές μέσα από καινούργιες συναντήσεις και τις αλληλεπιδράσεις. Γι’ αυτό και η σημασία τους για τη ψυχική υγεία είναι πολυσήμαντη. Ενισχύεται η ψυχική ανθεκτικότητα η οποία με τη σειρά της, επιτρέπει καλύτερη προσαρμοστικότητα και κατ’ επέκταση μείωση του στρες. Οι καινούργιες συναναστροφές επιτρέπουν άνοιγμα, μεγαλύτερη εμπιστοσύνη και ελευθερία στην διαφορετικότητα. Στοιχεία απαραίτητα για τη ψυχική ισορροπία και εξέλιξη.
Το πρώτο καλοκαίρι της πανδημίας, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μας βομβάρδισαν με βίντεο από καλοκαιρινούς προορισμούς, πολυτελή ξενοδοχεία και εστιατόρια. Ο κόσμος είχε εστιάσει σε αυτά ταξιδεύοντας νοερά καθώς ήταν διστακτικός στο να οργανώσει διακοπές. Πώς επιδρά στην ψυχοσύνθεση των ανθρώπων η αντικατάσταση της αληθινής ζωής από τη ζωή που παρουσιάζουν τα social media;
Η υποκατάσταση της πραγματικής διαφυγής, όπως είναι ένα ταξίδι, με ψευδείς εικόνες και αστραφτερά φλας εάν δεν έχουμε χτίσει ένα σταθερό ψυχικό σκελετό μπορεί να καταστεί ακόμα και επικίνδυνο. Πέφτουμε στην παγίδα της σύγκρισης, αισθανόμαστε εγκλωβισμό και εάν υπάρχει αντίστοιχα εύθραυστο ψυχικά υπόβαθρο μπορούμε να αναπτύξουμε ακόμα και καταθλιπτικά συμπτώματα .
Ας μη ξεχνάμε ότι στο ίντερνετ κανείς δεν ποστάρει τις αποτυχίες του, ούτε τα άσχημα του. Έχει σημασία να μην πέφτουμε στην παγίδα της σύγκρισης γιατί έτσι ότι και αν ζούμε θα μοιάζει λίγο και εμείς θα νιώθουμε πάντα ανικανοποίητοι και ανεπαρκείς.
Παρατηρείται μια αλλαγή στο προφίλ των επισκεπτών. Προτιμούν χώρους που τους εξασφαλίζουν όλες τις παροχές χωρίς να χρειάζεται να μετακινηθούν από τον τόπο διαμονής. Διακοπές με υψηλού επιπέδου παροχές, μηδενικές μετακινήσεις στον τόπο και πολύ μοναξιά. Ευθύνεται η πανδημία ή μήπως ως άνθρωποι οδηγούμαστε σε μια διαφορετική αντιμετώπιση ακόμα και των διακοπών μας;
Μια κρίση δε γεννά δυσκολίες αναδεικνύει τις ήδη υπάρχουσες. Έχουμε δυσκολία να ξεβολευτούμε, να εμπιστευτούμε και να ανοιχτούμε, ένα ταξίδι ζητά και τα τρία. Η πανδημία, από την άλλη, μέσα από το φόβο, ενίσχυσε αυτές τις δυσκολίες μας, όποτε προφανώς θ’ αγγίξει και αυτές τις πτυχές μας . Βέβαια στις διακοπές ακουμπάμε και κάτι ακόμα βαθύτερο. Τη μεγάλη μας δυσκολία να χαλαρώσουμε και να απολαύσουμε. Το συναίσθημα της ξεγνοιασιάς, μαθημένο – ή μη- γεννιέται και μεγαλώνει στα παιδικά μας χρόνια. Αν δεν το έχουμε καταγεγραμμένο από τα καλοκαίρια των παιδικών μας χρόνων, είναι δύσκολο να το αναβιώσουμε σαν ενήλικες. Πρέπει να το χτίσουμε από την αρχή πράγμα δύσκολο. Όχι ανέφικτο αλλά δύσκολο. Ίσως εξουθενωμένοι από την αγωνία μας να χαλαρώσουμε καταλήγουμε τελικά σε εύκολες λύσεις, χωρίς μετακινήσεις χωρίς κανένα ξεβόλεμα μόνο που τελικά η ξεκούραση πάλι δεν έρχεται.
Η χαρά και η ξεκούραση είναι μια περίπλοκη διαδικασία. Θέλουν το χρόνο και την προσοχή μας. Και απευθύνομαι ειδικά σε νέους γονείς, πόση σημασία έχουν να δώσουν σ’ αυτά τα πρώτα παιδικά καλοκαίρια των παιδιών τους. Μην τα υποτιμήσουν, μην αφήνουν τα παιδιά σε μέρη χωρίς ερεθίσματα, και βεβαίως μην τα φορτώνουν με τις σχολικές αγωνίες της επόμενης χρονιάς. Έχει σημασία να γεμίσουν αποθέματα ανεμελιάς και ξεγνοιασιάς για να μπορούν να τα αναβιώνουν στο μέλλον σαν ενήλικες.
Η οργάνωση και η εκτέλεση “αυθόρμητων ταξιδιών” είναι μια νέα τάση που δημιουργήθηκε στον καιρό της πανδημίας. Ο ταξιδιώτης έχοντας την ανάγκη να νιώσει ελεύθερος εμπιστεύεται τους ειδικούς των ταξιδιών, οι οποίοι πολλές φορές σχεδιάζουν για αυτόν χωρίς να γνωρίζει τον προορισμό. Φτάνει να γίνει το ταξίδι! Έχει λοιπόν μεγαλύτερη αξία το ταξίδι από ότι ο προορισμός; Πώς εξηγείτε αυτή τη νέα τάση;
Μέσα από τη πανδημία ο χρόνος πήρε άλλη αξία, καταλάβαμε ότι το να σχεδιάζουμε και να οργανώνουμε πολλές φορές είναι μάταιο. Δεν μπορούσαμε να σχεδιάσουμε το αύριο γι’ αυτό και πήρε αξία το σήμερα. Εκπαιδευτήκαμε να μη φοβόμαστε τόσο την αβεβαιότητα και αυτό είναι μεγάλο δώρο. Ενισχύει τη ψυχική μας ανθεκτικότητα, μας επιτρέπει να μπορούμε να εμπιστευτούμε περισσότερο αφού σπάει την ψεύδη παιδική παντοδυναμία. Ότι μπορούμε να τα ελέγξουμε όλα. Όντας πιο ανάλαφροι από ανούσιους ελέγχους και λεπτομέρειες μπορέσαμε να απολαύσουμε περισσότερο τα σημαντικά και ουσιαστικά. Όπως είναι το ταξίδι, το μοίρασμα και η παρέα. Θυμηθείτε ότι ίσως πιο σημαντικό δεν είναι ούτε που πηγαίνουμε, ούτε τι βλέπουμε από το παράθυρο, αλλά ποιος κάθεται στο διπλανό κάθισμα.
Ως ειδικός της ψυχής και του λόγου, θα θέλαμε να μας πείτε τι μηχανισμούς μπορεί να αναπτύξει ο καθένας από εμάς ώστε να αποφύγει το ενδεχόμενο ενός lockdown στον ίδιο του τον εαυτό.
Έχει σημασία να καταλάβουμε ότι είναι διαφορετική η απομόνωση από τη μοναξιά . Η απομόνωση είναι στείρα, ακούσια και φυλακίζει. Η μοναξιά από την άλλη μπορεί να είναι δημιουργική, είναι αναγκαία για να χτίσεις μια σχέση υγείας με τον εαυτό σου και στη συνέχεια με το διπλανό σου. Το ακούω συχνά από ανθρώπους που μου εμπιστεύονται ότι δεν μπορούν να μείνουν καθόλου με τον εαυτό τους. Είναι το ίδιο νόμισμα από την άλλη πλευρά με εκείνον που δεν μπορεί να συναναστραφεί με άλλους. Στην ουσία και οι δυο μόνοι τους είναι χωρίς όμως να μπορούν να συσχετιστούν με τον εαυτό τους. Άρα ούτε με κάποιον άλλον. Η μοναξιά μπορεί να είναι μια περίοδος πολύ ευεργετική, ακόμα και για τη σωστή δημιουργία σχέσης. Εξάλλου οι πιο ουσιαστικές αποφάσεις σχέσεις λαμβάνονται σε περιόδους μοναξιάς. Ας κρατήσουμε ότι ο στόχος δεν είναι να αποφεύγουμε τη μοναξιά, ο στόχος είναι να αποφεύγουμε την απομόνωση. Στόχος είναι να μπορούμε να ακούμε τον εαυτό μας τις ανάγκες και τις επιθυμίες του για να μπορέσουμε ν ακούσουμε στην πορεία και τις επιθυμίες του ανθρώπου που επιλέγουμε. Μόνο μέσα από μια υγιή μοναξιά έρχεται και η υγιής σχέση.
Πιστεύετε ότι οι αλλαγές που έχει επιφέρει η πανδημία θα επηρεάσουν τη ζωή μας ή θα αποτελέσουν ένα παρελθόν; Πώς φαντάζεστε τον άνθρωπο από εδώ και πέρα;
Σαν άνθρωποι μαθαίνουμε και προσαρμοζόμαστε, οι δυσκολίες μας εξελίσσουν και το στοίχημα είναι να μπορέσουμε να βγούμε καλύτεροι από αυτή τη δυσκολία. Φανταστείτε την κρίση σα μια ρωγμή, ένα κρακ πάνω στην επιφάνεια, ένα κράκ που που θα βγει το σκοτάδι και το φως που κρύβουμε όλοι μέσα μας. Αισθανθήκαμε φόβο, μοναξιά, θυμό. Ήρθαμε αντιμέτωποι με τους πρωτόγονους φόβους μας, όπως να πεθάνουμε μόνοι μας, βιώσαμε την δύσκολη συνθήκη να μην μπορούμε να είμαστε με τους ανθρώπους μας όταν είναι άρρωστοι. Δοκιμαστήκαμε. Και είναι ακριβώς αυτή η μοναδική στιγμή, η στιγμή που δυσκολευόμαστε, μια πρόκληση για να μετατρέψουμε την δυσκολία σε ευκαιρία.
Ευκαιρία για αλλαγή. Και κάποιες φορές ο πόνος, το σύμπτωμα και η δυσκολία έρχονται ακριβώς γι’ αυτό το λόγο: Για ν’ αλλάξουμε. Να μας προσέξουμε και να μας φροντίσουμε.
Η πανδημία έχει θετικές πτυχές; Θα επηρεάσει θετικά τον ψυχισμό μας; Θα αλλάξει τη φιλοσοφία ζωής που έχουμε προς το καλύτερο;
Καταλάβαμε ίσως με σκληρό τρόπο ότι τίποτα δεν είναι αυτονόητο. Δεν δίναμε αξία στην καθημερινή μας ρουτίνα γιατί νομίζουμε ανόητα ότι όλα θα είναι ίδια και αύριο. Ο άνθρωπος που κοιμάται δίπλα μας, το πρωινό μήνυμα «Καλημέρα μωρό μου» και το απλό «τι θα φάμε το βράδυ;». Καταλάβαμε ότι όλα είναι εύθραυστα και περαστικά. Και έχει σημασία να δώσουμε αξία στα σημαντικά μας να τα φροντίσουμε για να κρατήσουν. Βιώνοντας την απώλεια καταλάβαμε ότι δεν υπάρχει πιο σίγουρη επένδυση από την ανθρώπινη σχέση. Και ναι αυτό σίγουρα είναι ένα κέρδος ανεκτίμητο.
